-Kanaat ve şükür konusunda çocuğa güzel örnek olma

   Anne baba her konuda olduğu gibi kanaat ve şükür konusunda da çocuğa güzel örnek olmalıdır. Çocuğun yanında yakınmamalı, dert yanmamalı, hep eksiklikleri dile getirerek kanaat etmeyen, şükretmeyen bir tutum takınmamalıdır. Zaman zaman güç durumda olan, sıkıntıda olan insanlardan söz etmeli, kendilerinin sahip oldukları imkânları, iyi yönleri sık sık vurgulamalıdır. Çocuk böyle bir ortamda büyürse, çevresinde kanaatkâr olan, şükreden kişiler görürse, kendisi de hayata olumlu gözle bakar, kanaatkâr olur, şükreder. 

   Ancak bazı aile bireyleri kendilerinden kötü durumda olanlara hiç bakmaz, onları görmez, hep kendilerinden daha iyi durumda olan kişilerle kendilerini kıyaslar, "onların şu imkânları var, bizim yok, şunu alamadık, bunu alamadık vs." diyerek yakınırlar, şükür hiç akıllarına gelmez. Onların yanında büyüyen çocuk da kuşkusuz kanaat etmemeye, yakınmaya başlar, sahip olduklarını görmez, şükürsüz ve huzursuz olur.

-Çocuğu başkalarına yardım etmeye, vermeye alıştırma

   İnsandaki bencillik eğilimini dengede tutabilmek, yardım etmekle, vermekle mümkündür. Vermekle bencillik ve cimrilik azalır, cömertlik artar. Verdikçe, verme zevkini tattıkça, mala bağlılık duygusu, mal sevgisi zayıflar, yardım etme duygusu güç kazanır. Vermek sadece maddi, parasal olmaz. Bir hastayı ziyaret eder, geçmiş olsun dileklerinizi sunar, moral verirsiniz. Böylece şükrün ileri aşaması olan "verme, aksiyon" aşamasını gerçekleştirir, güzel bir iş yaptığınızı fark eder, ruhunuzda bir hafiflik, bir rahatlık hissedersiniz.

   Anne baba çevrelerindeki ihtiyacı olan, yoksul durumda bulunan insanlara karşı duyarlılık göstererek onlara yararlı olabilmenin yollarını aramalıdır. En azından onları ziyaret edip hâl hatır sormalı, ihtiyaçları olup olmadığını öğrenmeli, onların gönüllerini almalı ve bu ziyaretleri mümkünse çocuklarla birlikte yapmalıdır.

   Ayrıca çocuk arkadaşlarına yardım etmeye teşvik edilmelidir. Yaptığı iyi hareketlerden, fedakârca davranışlardan, yardımlardan sonra övülmeli ve böylece yardım duyguları geliştirilmelidir.

-Çocuğa herkesin şükredecek bir şeye sahip olduğu bilinci kazandırma

   Ne kadar kötü durumda olursa olsun insan mutlaka şükredecek bir şeye sahiptir. Bulunduğu durumdan memnun olmasa da onun yerinde olmak isteyen çok sayıda insan vardır. Hz. Mevlana bunu çok güzel bir şekilde şöyle vurgulamış: "Başkalarının bahtiyarlığına imrenme! Çok kimseler vardır ki, senin hayatına gıpta ediyor."

   İşte anne baba çocukla kuracağı diyaloglarda insan olarak şükredecek çok şeye sahip olduklarını çocuğa mutlaka açıklamalıdır. Çocuğa böyle bir bilinç kazandırmalıdır. Sahip olduklarının ne kadar önemli olduğunu çocuğa anlatmalıdır. Gözlerinden, ellerinden, konuşmasından, yürümesinden, sahip olduğu her şeyden söz etmeli, "Çok şükür Allah'a, bütün bunları sana vermiş." diyerek, çocuğun kendisini yeterli ve değerli görmeye, ona kanaat ve şükür duygularını geliştirecek bir anlayış kazandırmaya çalışmalıdır.

-Çocuğun uygun olmayan isteklerine "hayır!" diyebilme

   Bazı aileler çocuklarının bir dediğini iki etmezler. Her istediğini alırlar. Çocuk "al!" der, alır, üzülür alır, sevinir alır, komşunun çocuğunda görür alır, mağazalarda görür alır, alır da alır. Böylece çocuklarını mutlu ettiklerini düşünürler. Hâlbuki onlara ne kadar zarar verdiklerinin farkında değildirler. Onlara bencil, başkalarını düşünmeyen, doyumsuz, istek ve arzularına sınır koyamayan, kanaat ve şükür anlayışı olmayan bir yapı kazandırırlar. 

   Elbette çocuğun normal sınırları aşmayan, ihtiyacı olan istekleri, ailenin ekonomik durumuna göre karşılanmaya çalışılmalıdır. Çocuğun gereksiz, uygun olmayan isteklerine "hayır!" denirken, ihtiyaç duyduğu eşyalar, malzemeler mutlaka alınmalıdır. Aksi takdirde çocuk arkadaşlarının yanında mahcup duruma düşer ve aşağılık duygusuna kapılır. Çocuğa verilecek harçlığın da arkadaş grubunun sosyoekonomik durumuna göre onlardan ne çok az ne de çok fazla olmalıdır.

-Çocukta tüketim ahlakı oluşturma

   Kanaatkârlığı ve şükrü olumsuz yönde etkileyen çok önemli bir etken de hep tüketme arzusu içinde bulunulmasıdır. Özellikle günümüzde sürekli tüketimin ve lüksün özendirilmesi sonucu kanaatkârlık ve şükür büyük oranda azalmış, tüketmeyince, almayınca sanki kendinde eksiklik hisseden bir anlayış yerleşmeye başlamıştır. Tüketme âdeta amaç hâline gelmiştir. Kuşkusuz bu anlayış çocuğu da olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle anne baba tüketim konusunda da çocuğun kendilerini model alacağını unutmamalıdır. İhtiyacına göre harcamada bulunmalı, dinlediği reklamlardan, komşulardan vs. etkilenerek hemen alışverişe koşmamalıdır. Bir yerden çıkarken elektriği kapatmalı, suyu gereksiz yere akıtmamalı, artan yemekleri dökmemeli, ekmekleri çöpe atmamalı, eşyaları henüz eskimeden değiştirmemelidir. Böyle bir ortamda yetişen çocukta da güzel tüketim alışkanlıkları oluşur ve kanaatkâr bir anlayış hâkim olur.

Prof. Dr. Hüseyin Peker
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Ailede Kanaat ve Şükür Bilinci